Twórczość artystów muzycznych o powstaniu


  • Utwór "Synowie podłego czasu" zespołu tożsamościowego Irydion na płycie Credo (2003).
  • Album koncepcyjny polskiego zespołu rockowego (postpunkowego) Lao Che nosi tytuł Powstanie Warszawskie, jest w całości oparty na wydarzeniach historycznych (2005).
  • Utwór "Pierwszy Sierpnia" zespołu hip-hopowego WWO i Kapeli Czerniakowskiej (2007).
  • Utwór "63" zespołu hip-hopowego Kwadratura Koła (2007).
  • Utwór "Warszawa 44" barda tożsamościowego Dawida Hallmanna na płycie Niezłomność (2008).
  • Utwór "Warszawskie Dzieci" polskiego zespołu punkowego Armia zaaranżowanego na kanwie znanego utworu z lat Powstania "Warszawskie Dzieci" wykonanego na potrzeby koncertu w Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie w dniu 27 lipca 2008 roku, gościem specjalnym była fińska grupa Apocalyptica.
  • Utwór "63 dni Chwały" zespołu hip-hopowego Hemp Gru na płycie Droga (2009).
  • Utwór "Głośniej od bomb" rapera Pjusa na płycie Life After Deaf (2009) upamiętniający udział Plutonu Głuchoniemych w walkach powstańczych.
  • Album "Wawa2010.pl" (2010) Karoliny Cichej i innych artystów z piosenkami o Warszawie.
  • Utwory "Wczorajszemu", "Pałacyk Michla", "Warszawskie Dzieci" polskiego punkowego (zimno falowego) zespołu Armia umieszczone na albumie Piosenki powstańcze (2010).
Powstaniu warszawskiemu swoje utwory dedykowały także zagraniczne grupy muzyczne:
  • Utwór "Warschau" szwedzkiego zespołu metalowego Marduk na płycie Plague Angel (2004).
  • Utwór "Armia" niemieckiego zespołu metalowego Heaven Shall Burn na płycie Deaf To Our Prayers (2006).
  • Utwór "Varsovie" francuskiego zespołu rockowego Varsovie na minialbumie Neuf Millimètres (2006).
  • Utwór "Warsaw Rising" holenderskiego zespołu metalowego Hail of Bullets na minialbumie Warsaw Rising (2009).
  • Utwór "Uprising" szwedzkiego zespołu power metalowego Sabaton na albumie Coat of Arms (2010). Do utworu nakręcono również teledysk

Powstanie warszawskie w kulturze popularnej


Literatura

Temat powstania warszawskiego pojawił się wpierw w literaturze; walki i życie w powstańczej Warszawie opisywali m.in.:
  • Kazimierz Brandys – Miasto niepokonane (wyd. 1946)
  • Jan Dobraczyński – W rozwalonym domu (wyd. 1946)
  • Roman Bratny – Kolumbowie. Rocznik 20 (wyd. 1957)
  • Aleksander Kamiński – Zośka i Parasol (wyd. 1957)
  • Bronisław Troński – Tędy przeszła śmierć (wyd. 1957)
  • Miron Białoszewski – Pamiętnik z powstania warszawskiego (powst. 1967, wyd. 1970)
  • Leopold Buczkowski – Powstanie na Żoliborzu (powst. 1944, wyd. 2004)
  • Tomasz Łubieński – Ani tryumf, ani zgon (wyd. 2004)
  • Jarosław Marek Rymkiewicz – Kinderszenen (wyd. 2008)                          

Film

  • Zakazane piosenki (1946) w reżyserii Leonarda Buczkowskiego. Aspekt powstańczy jest jednym z wątków filmu.
  • Kanał (1957) w reżyserii Andrzeja Wajdy, pierwszy polski film powojenny poruszający bezpośrednio tematykę powstania. Oparty o opowiadanie Jerzego Stefana Stawińskiego, ukazuje jeden z końcowych epizodów walk w Warszawie.
  • Eroica (1958) w reżyserii Andrzeja Munka. Stanowi niejako odpowiedź na film Wajdy i przedstawia inne, krytyczne spojrzenie na mit bohaterów narodowych.
  • Kamienne niebo (1959) w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich. Pierwowzorem scenariusza do filmu było opowiadanie autorstwa Jerzego Krzysztonia pt. Kamienne niebo. Film opowiada historię kilkorga ludzi podczas bombardowania stolicy.
  • Kolumbowie (1970) w reżyserii Janusza Morgensterna. Serial stanowi adaptację dwóch pierwszych tomów powieści Romana Bratnego Kolumbowie. Rocznik 20. Akcja dwóch ostatnich odcinków dotyczy walk o Stare Miasto.
  • Godzina "W" (1979) w reżyserii Janusza Morgensterna na podstawie opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego.
  • Urodziny młodego warszawiaka (1980) w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich, na podstawie powieści Młodego warszawiaka zapiski z urodzin Jerzego Stefana Stawińskiego.
  • Dzień czwarty (1984) w reżyserii Ludmiły Niedbalskiej, film paradokumentalny. Tematem filmu są przeżycia poety generacji wojennej Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
  • Pierścionek z orłem w koronie (1992) w reżyserii Andrzeja Wajdy, na motywach powieści Aleksandra Ścibor-Rylskiego pt.: Pierścionek z końskiego włosia. Akcja rozgrywa się w ostatnich dniach powstania i dotyczy indywidualnych losów ludzkich.
  • Sceny z Powstania (2004) – zapis poszczególnych scen powstania.
  • Do potomnego (2004) – fabularyzowany dokument traktujący o pokoleniu Kolumbów.
  • Taniec śmierci. Sceny z Powstania Warszawskiego (2010) w reżyserii Leszka Wosiewicza.
  • Hardkor 44 (premiera zaplanowana na rok 2012) w reżyserii Tomasza Bagińskiego, film animowany

Dowódcy Powstania Warszawskiego


  • gen. Tadeusz Komorowski (pseudonim "Bór") komendant główny AK
  • gen. Tadeusz Pełczyński (ps. "Grzegorz") zastępca komendanta gł. AK, szef sztabu KG AK
  • gen. Leopold Okulicki (ps. "Kobra") zastępca szefa sztabu KG AK
  • płk Antoni Chruściel (ps. "Monter") komendant Okręgu Warszawskiego
  • mjr Stanisław Weber (ps. "Chirurg") szef sztabu Okręgu Warszawskiego
  • ppłk Edward Pfeiffer (ps. "Radwan") komendant Obwodu I – Śródmieście
  • ppłk Mieczysław Niedzielski (ps. "Żywiciel") komendant Obwodu II – Żoliborz
  • ppłk Jan Tarnowski (ps. "Waligóra") komendant obwodu III – Wola
  • ppłk Mieczysław Sokołowski (ps. "Grzymała") komendant Obwodu IV – Ochota
  • ppłk Aleksander Hrynkiewicz (ps. "Przegonia") komendant Obwodu V – Mokotów
  • ppłk Antoni Żurowski (ps. "Andrzej", "Bober") komendant Obwodu VI – Praga
  • mjr Kazimierz Krzyżak (ps. "Bronisław") komendant Obwodu VII – powiat warszawski
  • mjr Stanisław Babiarz (ps. "Wysocki") komendant Obwodu VIII – Okęcie
  • ppłk Franciszek Kamiński (ps. "Zenon Trawiński") szef Oddziału I (Organizacyjny) KG AK
  • płk Kazimierz Iranek-Osmecki (ps. "Heller") szef Oddziału II (Informacyjno-Wywiadowczy) KG AK
  • płk Józef Szostak (ps."Filip") szef Oddziału III (Operacyjno-Szkoleniowy) KG AK
  • ppłk Stefan Górnisiewicz (ps. "Góra") szef Oddziału IV (Kwatermistrzowski) KG AK
  • płk Kazimierz Pluta-Czachowski (ps. "Kuczaba") szef Oddziału V (Łączności) KG AK
  • płk Jan Rzepecki (ps. "Prezes") szef Oddziału VI (Biuro Informacji i Propagandy) KG AK
  • ppłk Stanisław Thun (ps. "Malcz") szef Oddziału VII (Biuro Finansów i Kontroli) KG AK
  • ppłk Ludwik Muzyczka (ps. "Benedykt") szef Oddziału VIII (Szefostwo Biur Wojskowych) KG AK
  • ppłk Jan Mazurkiewicz (ps. "Radosław") komendant Kedywu KG AK

Straty ludzkie i materialne


  • Straty po stronie polskiej wyniosły około 10 tys. zabitych i 7 tys. zaginionych, 5 tys. rannych żołnierzy oraz 200 tysięcy ofiar spośród ludności cywilnej . Liczbę 200 tys. ofiar podał jako pierwszy przewodniczący PKWN Edward Osóbka-Morawski jeszcze podczas trwania powstania . Obecnie historycy przyjmują, że straty ludności cywilnej wyniosły ok. 120 tys. - 150 tys. ofiar. Wśród zabitych przeważała młodzież oraz ogromna większość warszawskiej inteligencji.
Straty poniesione przez powstańców były też niezwykle bolesne: ok. 9700 zabitych, ok. 7200 zaginionych, ok. 25 tys. rannych i kontuzjowanych, oraz 2718 poległych i zaginionych żołnierzy 1 Armii WP ("berlingowców"). Ponadto do niewoli niemieckiej wzięto 17 443 powstańców, w tym 2028 oficerów. Kilka tysięcy powstańców wyszło z Warszawy wraz z ludnością cywilną.
  • Straty po stronie niemieckiej wyniosły ok. 2 tys. poległych i ok. 10 tys. rannych, w tym straty Korpsgruppe von dem Bach wyniosły 1570 zabitych i 8374 rannych (według meldunku generała Ericha von dem Bacha-Zelewskiego z 5 października 1944 roku) . Według zeznań gen. von dem Bacha, złożonych w Warszawie w1947 roku, straty niemieckie wyniosły 10 tysięcy zabitych oraz 7 tysięcy zaginionych i 9 tysięcy rannych – dane te są kwestionowane przez część współczesnych historyków, chociaż przyjmowane przez innych .
Podczas walk zburzonych zostało około 25% zabudowy miasta, a po ich zakończeniu, w wyniku celowego burzenia i palenia miasta przez niemieckie oddziały niszczycielskie (niem. Vernichtungskommando), dalsze 35%. Wobec zniszczenia około 10% zabudowy w obronie miasta we wrześniu 1939 roku i 15% w wynikupowstania w getcie warszawskim, pod koniec wojny około 85% miasta leżało w gruzach. Zniszczony został wielowiekowy dorobek kulturalny i materialny.

Rozkaz zniszczenia Warszawy


W dniu wybuchu powstania warszawskiego SS-Reichsführer Heinrich Himmler, powołując się na dyspozycję Hitlera, wydał rozkaz zniszczenia miasta i wyniszczenia ludności cywilnej Warszawy . Rozkaz ten, według zeznań  Ericha von dem Bacha w Norymberdze w 1946, brzmiał następująco:
  1. Ujętych powstańców należy zabijać bez względu na to, czy walczą zgodnie z Konwencją Haską, czy też ją naruszają.
  2. Niewalcząca część ludności, kobiety i dzieci, ma być również zabijana.
  3. Całe miasto ma być zrównane z ziemią, to jest domy, ulice, urządzenia w tym mieście i wszystko, co się w nim znajduje .
Efektem rozkazu była eksterminacja mieszkańców warszawskiej Woli, jak również masowe mordy w innych dzielnicach Warszawy – zwłaszcza na Ochocie,Mokotowie i Śródmieściu – do których dochodziło w szczególności w pierwszych dniach sierpnia 1944 roku . Niemieccy dowódcy tolerowali w dodatku gwałty i grabieże , dokonywane przez swych podwładnych, a czasem sami brali w nich czynny udział . Skalę mordów ograniczyło częściowe uchylenie rozkazu o eksterminacji przez von dem Bacha (wieczorem 5 sierpnia), ale do doraźnych egzekucji (zwłaszcza na wziętych do niewoli powstańcach) i gwałtów dochodziło w praktyce do ostatnich dni Powstania.

Przyczyny i przebieg powstania


Od strony militarnej powstanie było wymierzone przeciwko Niemcom. Jednak jego strategicznym celem była próba ratowania powojennej suwerenności, przedwojennego kształtu granicy wschodniej, poprzez odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych, będących naturalną kontynuacją władz przedwojennych. Miało to uniemożliwić narzucenie Polsce marionetkowych władz, uzależnionych od Związku Sowieckiego, zainstalowanych w Lublinie jakoPolski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Wystąpienie w Warszawie miało także zanegować ustalony jeszcze przez aliantów, na konferencji teherańskiej pod koniec 1943, nowy porządek polityczny w Europie Wschodniej, zgodnie z którym USA i Wielka Brytania zgadzały się na prowadzoną przez Józefa Stalina politykę faktów dokonanych na ziemiach polskich. W świetle tych ustaleń powstanie warszawskie miało skomplikować podział na strefy operacyjne, w myśl którego Polska znajdowała się w strefie operacyjnej ZSRR (przez co wojska aliantów zachodnich, ani oddziały pozostające pod ich dowództwem, nie mogły tu operować – przewidywano przybycie do stolicy spadochroniarzy polskich z zachodu 1 SBSpad oraz obserwatorów alianckich).
Dnia 29 lipca do warszawiaków zaapelował przez radio moskiewskie Związek Patriotów Polskich, nawołując ludność Warszawy do powstania przeciw Niemcom. Komunikaty, będące powtórzeniem tej audycji, nadawała także czterokrotnie dnia 30 lipca 1944 roku (w godzinach: 15.00, 20.55, 21.55, i 23.00) moskiewska Radiostacja im. Tadeusza Kościuszki . W obliczu zbliżania się Armii Czerwonej do Warszawy i okolic, jej sukcesów na froncie i pozytywnej oceny jej możliwości dalszej ofensywy, zdecydowano o wybuchu powstania. Wobec sprzyjającej sytuacji na froncie, polscy dowódcy przewidywali, iż powstanie powinno trwać zaledwie kilka dni , zaś w rzeczywistości jego walki trwały 63 dni.

Powstanie Warszawskie-podstawowe informacje

Powstanie warszawskie (1 sierpnia – 3 października 1944) – wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji "Burza", połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyższych struktur Polskiego Państwa Podziemnego.